عرفان در معماری

پس از ورود اسلام به ایران، این سرزمین مهد رویش تصوف و عرفان اسلامی گردید. پیوند مکتب های عرفانی با معماری بناهای مختلف چنان عمیق و گسترده است که فرض جدایی معماری را ازعرفان محال می نماید. این همبستگی در بین ادیان الهی و هنر بومی آن کشورها به خصوص شریعت مقدس اسلام آشکارتر است. پس می توان گفت عرفان متعلق به ذات و ماهیت تمام ادیان است.

ارتباط معماری با عرفان

معماری با عرفان ارتباطی تنگاتنگ داشته بطوری که نمی توان به سادگی توحید و ایمان را از ساختار آن حذف کرد. هنرمندان و معماران درگذشته، با بهره گیری از منابع عرفانی و طی مراتب عرفانی و اتصال به عالم معنا، ابتدا جان خود را با این معانی آشنا کرده و توشه این طریقت که همان هنر اسلامی را شکل می دهد با خود به همراه آورده اند. طراحان و معماران امروز نیز با مراجعه به منابع عرفان و نیز بهره گیری از دست آوردهای هنرمندان و معماران دوره اسلامی می توانند به طراحی برای انسان نسل امروز تلاش کنند و فضایی شایسته برای سیر در انفس و سیرت روحی او فراهم آورند.

جلوه های عرفان در معماری

یکی از جلوه های عرفان در معماری ایرانی تأثیر تفکر در معماری اسلامی است که مراتب عرفان از جمله بیداری، طلب، معرفت ،عشق و … را به نحوی در معماری محراب مساجد، گنبدخانه، سردرب، کاشی کاری و … متجلی نموده است. معماری اسلامی،معماری مستقلی است که همه عناصر زیبایی معماری را با در نظر گرفتن ویژگی های اسلامی در خود جای داده است به گونه ای که هویت و فرهنگ اسلامی را به تصویر می کشد. از سوی دیگر این معماری با ایجاد آرامش در مردم به دنبال فضایی می گردد تا در آن مردم بتوانند با خدای خود ارتباط برقرار کنند.

مسجد نمونه بارز عرفان در معماری

زیباترین نمود بندگی در درگاه الهی، نماز است و مسجد جلوه گاه این رابطه عاشقانه و عارفانه است.مسجد در عین آشنا و صمیمی بودن از مقوله های تودرتوست؛ همانندمفهوم دین و قرآن که با برداشتن هر پرده ای، صحنه ای عمیق تر ظاهر می شود و در پشت سادگی آن، نوعی پیچیدگی نهفته ی رمزگونه وجود دارد. همواره معماران در طول تاریخ از صدر اسلام تاکنون به انواع روش ها سعی نموده اند تا این مفهوم یعنی تقدس و عرفان را به روش های گوناگون به مخاطب خویش که همان نمازگزاران می باشند، القا نمایند.

مساجد با درهای باز و گشاده و بهره مندی از زیباترین نمودهای معماری و هنری هر دوره،پذیرای نمازگزاران هستند.کثرت آیات قرآنی در کتیبه ­ها، تزئینات مساجد، بقاع، امامزاده­ ها و گنبدها از جمله گنبد سلطانیه که جای­ به جای آنها را متبرک ساخته، می‌توان مرتبط با مسأله «ذکر» و «تسبیح» دانست که یکی از مسائل اصلی تصوف و عرفان در معماری اسلامی است. هم­چنین نقش یا تصویر «ستاره» به عنوان نماد روشنایی و زیبایی که در مرکز آن کلمه «اللّه» و در اضلاع آن کلمه محمد(ص) و یا علی(ع) قرار گرفته، از نظر عرفانی نشانه ه­ایی از ولایت معنوی خدا و اولیاء الهی در هدایت باطنی و ظاهری اهل طریقت است که به وفور در نقش و نگاره­ ها و تزئینات گنبدها به ویژه گنبد سلطانیه دیده می­ شود.