معماری کویر | آشنایی با هنر معماری در کویر

معماری کویر همیشه یکی از بحث برانگیزترین شیوه های معماری در ایران و جهان بوده است. برای شناخت هنر معماری در کویر بایستی شناخت دقیق نسبت به کویر داشته باشیم. در لغت نامه دهخدا كویرهای ایران، دریاهای خشک شده ای كه به تدریج آب آنها تبخیر شده و اراضی بی حاصلی را تشكیل داده اند تعریف شده است .کالبد طبیعی انسان از خاک و طبیعت و سرشت وی نیز برخواسته از خاک است و دوباره به خاک بر می گردد. کالبد معماری کویر نیز مانند کالبد انسان ازخاک برخواسته و دوباره به خاک بر می گردد. این تجانس باعث سازگاری معماری کویر با سرشت آدمی شده است.

شرایط آب و هوایی و پوشش کویر

هوای كویر بسیار خشک است. درجه حرارت در شبانه روز بسیار متفاوت و از صفر در شب به حدود 60 درجه سانتیگراد در روز می رسد و این باعث می شود تخریب هایی در بخش هایی كه دارای سطوح سنگی دارند صورت گیرد. مصالح عمده ساختمانی كویر با وجود وفور منابع طبیعی در منطقه خشت می باشد . این گل باارزش كه تمام محسنات و توانایی های مربوط به مقاومت و ایستائی، عایق حرارتی و رطوبتی و توجیه اقتصادی و غیره را دارد، در منطقه حرف اول را مطرح می كند و این خود از شاخص های معماری كویر است.

پوشش گیاهی اندک از جمله خصوصیات ویژه دیگر مناطق کویری می باشد که در مقابل شرایط سخت آب و هوایی تصور زندگی را برای انسان مبهم می سازد. 90درصد از وسعت سرزمین ایران را مناطق خشک و بیابانی در برگرفته که در نگاه اول از حیث جغرافیایی و اقلیمی قابل زندگی به نظر نمی رسند.

معماری کویر

معماری کویری شامل بناهای تاریخی و فرهنگی، رباط یا کاروانسرای قلعه ها، آب انبار ها،خانه های قدیمی و بادگیرها و بافت آبادی های کویری که قدمت بعضی از آنها به دوره پیش از اسلام نیز می رسد، حاکی از سازگاری شگفت انگیز و هوشمندانه انسان و طبیعت هستند. معماری کویری، در کنار سایر عناصر فرهنگی این دیار، نمایشگاهی بی نظیر و گوناگون از زیبایی ها پدید آورده است. تلفیقی از رنگ خاکی و معماری بدیع بناها، آبی آسمان کویر، قهوه ای ماسه ها و سبزی نخلستان های کهنسال، غبار راه از چشمان راهیان کویر می شوید و آنها را به دنیایی ژرف و صمیمی فرا می خواند.

کویر و معماری پایدار

مطالعات انجام شده در معماری و معماری پایدار حاکی از آن است که در اکثر شهرهای مناطق با اقلیم گرم و خشک ارزش های پایدار زیست محیطی وجود دارد و انسان کویری با توجه به ویژگی های اقلیمی هر منطقه شیوه ای متناسب با نیازهای خود را در تاثیر متقابل طبیعت پیرامون اتخاذ کرده است و معماری منحصر به فردی ایجاد کرده که در طول تاریخ پایدار و تحسین برانگیز است.در معماری پایدار،سه دیدگاه : پایداری اجتماعی، پایداری اقتصادی و پایداری محیطی از ارکان مهم توسعه پایدار به حساب می آید.

عناصر اصلی در معماری کویر

عناصر اصلی در معماری کویر شامل موارد زیر است:

• حیاط و ایوان
• گذرهای سرپوشیده ،کوچه های باریک با دیوارهای بلند، مسیرهای نامنظم و ارگانیک
• بادگیر
• طاق و گنبد
• ساباط

انواع سازه های سنتی کویر

در دسته‌بندی زیر سازه‌های موجود در کویر با استفاده از المانهای خاص سازه‌ای شامل :دیوار (گلی، خشتی، سنگی و آجری) و سقف (قوسی و مسطح) تقسیم‌بندی شده‌اند:

1. دیوارهای گلی با سقف خشتی قوسی
2. دیوار خشتی با سقف مسطح (با تیر چوبی) یا سقف قوسی (خشتی)
3. دیوار سنگی با سقف مسطح (با تیر چوبی) یا سقف خشتی قوسی (خشتی)
4. دیوار آجری با سقف مسطح (با تیر چوبی یا فلزی) یا سقف قوسی (آجری)
5. دیوارهای چوبی با سقف‌های شیب دار

با توجه به تقسیم‌بندی بالا مشاهده می‌گردد که بیشترین مصالح مورد استفاده در بناهای کویر، خشت یا بعضاً آجر می‌باشد.

عوامل تخریب و حفاظت از بناهای خشتی کویر

بطور کلی عوامل مختلفی در تخریب بناهای خشتی دخالت دارند که مهم ترین آن عبارتند از :

• عوامل اقلیمی مانند باران، سیل ، برف و زلزله
• دخالت و تعارض بشر
• عدم رسیدگی به آن ها
• رشد گیاهان ، حشرات و لانه جانوران

در معماری دوران اسلامی نیز همانند دوران بعد از آن برای جلوگیری از فرسایش ساختمانهای خشتی ، با قشری از آهک وگچ و با اندودی از گل در مقابل باران محافظت ایجاد می کردند.

از این که با مقاله معماری کویر  با ما همراه بودید، بسیار متشکریم؛

مطالب مفید برای شما:

معماری خورشیدی

ریتم در معماری