گشتالت در معماری را علم شناخت فرم و شکل معنا میکنند. ولی به علت گسترده بودن مفهوم گشتالت، هيچ ترجمه مستقيمي از آن در هيچ يک از زبان‌ها صورت نگرفته است. اين لغت در زبان آلماني، شکل و گونه معني مي‌دهد؛ در انگليسي، به آن کلِ سازمان يافته يا شکل بندي مي‌گويند. در زبان فارسي مي‌توان آن را معادل مفاهيمي از قبيل «شکل»، «قالب»، «اندام»، «هيکل» يا «کل» و «هيئت» قرار داد و بلافاصله بايد افزود که هيچ يک از اين کلمات به تنهايي معناي گشتالت را به طور کامل بيان نمي‌کنند.(شاپوريان،1386،ص172)
مکتب روان شناسی گشتالت در اوایل سده بیستم در آلمان پدیدار گشت . این دوره مصادف بود با اوج گیری هنر مدرن در اروپا جایی که هنرمندان از آن جمله در آلمان ومدرسه باهاوس شیفته یافته های تحسین برانگیز پایه گذاران این مکتب –ماکس ورتایمر کورت کوفکا ولفگانگ کهلر – درزمینه تجربیات ادراک بصری شده بودند این امر به ویژه با اشتیاق متقابل روان شناسان گشتالت ،موجب تعامل وپیوند هر چه بیشتر روان شناسی وهنر شد ودر حوزه معماری ،هنرهای تجاری ، طراحی صنعتی ، طراحی گرافیک و….. تاثیر پایدار وفراگیری به جا گذاشت . برپایه نظریات گشتالت وارتباط تنگاتنگ آن با معماری واصول معماری ، زمینه رشد وترقی این هنر اصیل را در بستر روانشناسی فراهم می کند .
گشتالت بيانگر روشي است که طبق آن اشيا، «گشتِلِت» يعني جاگذاري و کنار هم چيده مي‌شوند»(Torans,1999) . کپس، نويسنده کتاب « زبان تصوير» معتقد است: «گشتالت کليتي است مادي، رواني يا نهادي، داراي مختصاتي که اجزاي آن به طور منفرد، فاقد چنان مختصاتي هستند» (کپس،1368،ص64).
مطابق نظریه گشتالت، ما تمایل داریم که نقوش و اشکال را در ذهن ساده کرده و محرک های پیچیده را به نقوش ساده تر بدل کنیم و با اجزا آن ارتباط بصری پدید آوریم.
کاربرد گشتالت در معماری
بهترین کاربرد این نظریه در معماری ، استفاده از ان جهت به وجود اوردن ساختمان هایی است، باشکل های قابل قبول و قابل شناخت و ارتباط کلی ان با بخش های دیگر به طور اشکار بر مبنای فرم ها، حجم ها، اندازه ها، رنگ ها کیفیت جنس و گرافیک و تولید. نظریه گشتالت در کل و به طور خلاصه می گوید: کل، چیزی بیش از اجزای ان است و این اصل است که در تمام پژوهش ها ، ازمایش ها و قانون های تعریف شده تو سط صاحبنظران مورد تاکید قرار گرفته است.
پس از مطالعه جزئیات این نظریه انچه به ذهن متبادر می شود این است که:
1- ساختمان و خصوصیات تاثیر گذار و تاثیر پذیر ان به خوبی توسط معماران شناخته شوند و یک نگاه کلی، با توجه به شناخت و ادراک کل ان و با تمام جزئیات، فرم ها، حجم ها، اندازه ها، رنگ ها، انعکاس نور و خطای دید از کسب اطلاعات وجود داشته باشد.
2- هر قسمت از یک ساختمان، جزئی از یک ساختمان کامل است که برای عملکرد صحیح و حرکت در جهت هدف های کل ان، خود باید به عنوان یک کل نظام مند و هماهنگ وجود داشته باشد.
3- یک جزء کوچک از یک ساختمان کامل در سایه ترکیب و انسجام هدف ها، فرایند ها و غایت ها خود به تنهایی میتواند تاثیر گذارترین جزء ساختمان که باعث پویایی، سرزندگی و رشد ان ساختمان میباشد باشد.
4- برای ساختن یک ساختمان، ساختمند و پویا جهت رسیدن به یک نظام هدف مند،اصیل و پایدار فقط باید برنامه ریزی کرد.
نظریه گشتالت و جزء بینی
دریافت پیامهای بینایی اصولاً از دو طریق جزء بینی و یا به صورت گشتالت است .جزء بینی مثل دیدن تلویزیون و یا خواندن کتاب و گشتالت نیز که به صورت کلی بینی و یک روند کل به جزء است در معماری کاربرد دارد.قانون برجستگی یا قانون شکل و زمینه اساس نظریه گشتالت است.
قوانین گشتالت
قوانین گشتالت شامل موارد زیر است که البته به عناوین مختلف مطرح است ولی به طور کل همه بیانگر همین اصول است.
- قانون زیاده نمایی یا قانون شکل خوش
- قانون مجاورت
- قانون بستگی
- قانون مشابهت
- قانون تجربه
گشتالت از دیدگاه علم روان شناسی
گشتالت را علم روان شناسی شناخت فرم و شکل معنا می کنندکه از سال 1920 در بین روانشناسان آلمانی مطرح شد. نظریه گشتالت بیان می کند که مغز انسان برای درک موضوعات پیچیده ای که از اجزای گوناگون تشکیل شده اند، این روش را در پیش می گیرد که تمام اجزاء را در قالب یک موضوع واحد جمع بندی کند و در ابتدا یک درک کلی از آن موضوع حاصل کند. هرچقدر که اجزای این مجموعه وابستگی و ارتباط منطقی تری با یکدیگر داشته باشند، گشتالت آن مجموعه مستحکم تر است و درک پیچیدگی آن نیز با تلاش کمتر و راحت تر صورت می پذیرد.
عناصر گشتالت
عناصر گشتالت به عناصر ماکرو Macro و میکرو Micro تفکیک می شوند.
عناصر ماکرو: غالباً در جریان درکی (اکثرا آگاهانه) دریافت می شوند. مانند فرم، جنس، رویه، رنگ
عناصر میکرو: عبارت از آن عناصری است که در جریان درک بلافاصله ظاهر نگشته ولی در مجموع درک می گردند. به عنوان مثال در یک تولید صنعتی پیچ های ریز فواصل بین قسمت های ساخت یا سرپیچ ها جزء عناصر میکرو می باشند.
از این که با مقاله گشتالت در معماری همراه ما بودید متشکریم؛
برای بالا بردن دانش معماری خود از مطالب مجله معماری بازدید کنید:
همچنین توصیه می‌کنیم مقاله روانشناسی رنگ ها را مطالعه کنید:
منابع و مراجع:
افرینش نظریه معماری.لنگ جان.ترجمع:عینی فر علیرضا. انتشارات دانشگاه تهران.1388
شریف خطیبی، سودابه،1394،بررسی کاربرد نظریه گشتالت در معماری،سومین کنفرانس بین المللی پژوهشهای کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری،تهران
